Inleiding
De coronamaatregelen zijn getroffen omdat de volksgezondheid in gevaar is. Er is een zeer besmettelijk en soms dodelijk virus dat inmiddels is gemuteerd in nog besmettelijkere varianten. Daar moet iets aan gedaan worden. Vandaar de coronamaatregelen. In het maatschappelijk debat worden de vrijheidsbeperkende coronamaatregelen afgezet tegen de grondrechten die wij als burgers hebben, grondrechten die onze vrijheid garanderen. De momenteel meest controversiële coronamaatregel is de avondklok; deze avondklok tast onze bewegingsvrijheid aan. Hier zal ik binnenkort een apart artikel aan wijden.
De vraag die in dit artikel centraal staat is of de tegenstelling die wordt gecreëerd tussen de coronamaatregelen enerzijds en de grondrechten anderzijds, niet een valse tegenstelling is. Gaat het hier nu echt om de coronamaatregelen vs de grondrechten?
De valse tegenstelling
Een artikel over grondrechten speelt zich al snel af in een internationale setting. Onze grondrechten zijn namelijk niet alleen te vinden in onze eigen Grondwet, maar ook in internationale mensenrechtenverdragen. Het Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens (EVRM) is voor Nederland de bekendste en belangrijkste. Vandaar dat in dit artikel soms ook over mensenrechten (“Human Rights”) wordt gesproken in plaats van grondrechten.
Zoals aangegeven berust het maatschappelijk debat over de botsing van de coronamaatregelen met onze mensenrechten naar mijn mening op een valse tegenstelling. Mensenrechten gaan namelijk over meer zaken dan alleen vrijheid en dat betekent dus ook dat het niet enkel om vrijheidsbeperkende maatregelen gaat. Het is van belang dat we voor ogen houden dat we als burgers ook het recht hebben op goede voorzieningen in de zorg. Artikel 22 lid 1 van de Grondwet formuleert dat als volgt:
“De overheid treft maatregelen ter bevordering van de volksgezondheid”.
Vanuit het perspectief van de coronamaatregelen is het ook goed om naar artikel 21 van de Grondwet te kijken:
“De zorg van de overheid is gericht op de bewoonbaarheid van het land en de bescherming en verbetering van het leefmilieu”.
Als je nog verder kijkt en concludeert dat het coronavirus bestreden moet worden omdat het een dodelijk virus is, dan zou het ongecontroleerd laten doorrazen van dit virus, mogelijk in strijd komen met art. 2 van het EVRM: het recht op leven.
We zouden kunnen stellen dat de aanwezigheid van een besmettelijk virus de bewoonbaarheid van het land en ons leefmilieu ernstig aantast en dat er maatregelen moeten worden getroffen om het land opnieuw bewoonbaar te maken en ons leefmilieu (en zelfs onze levens) te beschermen. Deze verplichting om de volksgezondheid te beschermen vloeit niet alleen voort uit onze eigen Grondwet, maar ook uit internationale verdragen. Nederland heeft bijvoorbeeld het Internationaal Verdrag inzake Economische, Sociale en Culturele Rechten getekend. In art. 12 van dit verdrag staat dat de Nederlandse overheid het recht op een zo goed mogelijke gezondheid van eenieder moet garanderen. In art. 11 van het Europees Sociaal Handvest staat zelfs expliciet dat overheden epidemieën zoveel mogelijk moeten voorkomen. Om aan deze verplichtingen tegemoet te komen werkt Nederland samen met 193 andere lidstaten van de Wereld Gezondheidsorganisatie (WHO) en heeft zij zich in 2005 al aangesloten bij de Internationale Gezondheidsregeling.
De tegenstelling is dus niet coronamaatregel vs grondrecht, maar grondrecht vs grondrecht: we moeten vrijheidsbeperkende maatregelen van de overheid dulden om tegemoet te komen aan het onderliggende grondrecht van een goede volksgezondheid en een bewoonbaar leefmilieu.
De positieve verplichting van de overheid noemen we een sociale grondrecht: het is een verplichting van de overheid om iets te doen, een voorziening te treffen. Het bevorderen van de volksgezondheid (art. 22 Gw) en het bieden van onderwijs (art. 23 Gw) zijn daar voorbeelden van. Daartegen afgezet is er het zogenaamde klassieke grondrecht: het recht dat gerespecteerd moet worden en waar juist van de overheid wordt verlangd dat zij zich niet met ons bemoeid. Het recht op vrijheid van meningsuiting (art. 7 Gw) en eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer (art. 10 Gw) zijn daar voorbeelden van. Met andere woorden: ook de coronamaatregelen vinden hun oorsprong in mensenrechten en de Grondwet.
Slotsom
Als we het dus hebben over coronamaatregelen vs mensenrechten, dan hebben we het in feite over twee botsende grondrechten. Het sociale grondrecht voor een gezond en bewoonbaar leefmilieu die door de coronamaatregelen worden bevorderd vs het klassieke grondrecht van de persoonlijke vrijheid dat door de coronamaatregelen wordt beperkt.
In dit spanningsveld moet per maatregel afzonderlijk en voor het pakket aan maatregelen tezamen steeds kritisch onderzocht worden of de maatregel of de maatregelen noodzakelijk en proportioneel zijn en of er niet andere – lichtere – maatregelen in te voeren zijn die de volksgezondheid net zo goed kunnen bevorderen.
Ik hoor graag voor welke grondrecht u kiest en als u daarnaast ook nog vragen of opmerkingen heeft naar aanleiding van dit artikel, neem dan gerust contact op!
PS: Voor dit artikel heb ik inspiratie geput uit onder meer het interessante artikel “Coronavirus en mensenrechten” van het College voor de Rechten van de Mens. Ik raad u aan om ook dat artikel te lezen.
Hartelijke groet,
Dirlex
